|
|
İÇİNDEKİLER
Bölüm 1
Merdivenlere Genel Bakış
Merdivenlerin Sınıflandırılması
Malzemelerine Göre Merdivenler
Eğimlerine Göre Merdivenler
Şekillerine Göre Merdivenler
Merdiven Genişliği
Baş Yüksekliği
Merdiven Çıkış Hattı
Merdiven Hesabı
Merdiven Gurupları
Merdiven Yükünün Zemine Aktarılması
Merdiven Kaplamaları
Bölüm 2
Ahşap Merdivenler
Genel Bilgi
Ahşap Merdivenlerin Genel Tasnifi
Seyyar Merdivenler
Sabit Merdivenler
Merdiven Dengelemesi
Rıht ve Basamak Yapıları Bakımından Ahşap Merdivenler
Rıhtsız Merdivenler
Rıhtlı Merdivenler
Değişik Yapılı Merdivenler
Ahşap Merdiven Elemanları
Basamak ve Rıhtlar
Korkuluk ve Küpeşteler
Limon Kirişleri
Sahanlıklar
Merdiven Kaplama ve Tavanları
MERDİVENLERE GENEL BAKIŞ
Tanım: Farklı iki kot arasındaki irtibatı sağlamak için yapılan muntazam aralıklı yatay kademelerden meydana getirilen ve şahısların katlara inip çıkmasını sağlayan yapı elemanlarına merdiven denir.
1) Malzemelerine
2) Eğimlerine
3) Şekillerine göre yapılabilir. Ayrıca her sınıf detaylanır.
a) Taş ve tuğla merdivenler
b) Betonarme merdivenler
c) Çelik merdivenler
d) Ahşap merdivenler
(Çizelge 1-2)
A) Düz merdivenler
- Tek kollu
- Tek kollu sahanlıklı
- İki kollu sahanlıklı köşe merdiveni
- İki kollu sahanlıklı merdiven
- Üç kollu sahanlıklı merdiven
- Çok kollu sahanlıklı merdiven
B) Döner merdivenler
- Çeyrek döner merdiven
- Yarım döner merdiven
- Tam döner merdiven
- Yelpaze döner merdiven
Malzemelerine Göre Merdivenler:
Konumuzun dışında olması nedeniyle ahşap merdivenler haricindeki merdivenleri ilemeyerek esas konumuz ahşap merdivenler bölüm ikiden itibaren işlenecektir.
Eğimlerine Göre Merdivenler:
Rıht yüksekliğinin basamak genişliğine nisbetine merdivenin meyli denir. m: h/b Merdiven eğimi ise basamakların ön kenarlarını birleştiren doğrunun yatayla teşkil ettiği açıdır. Derece olarak veya açının tanjantı ile ifade edilir.
Merdiven eğimleri merdivenlerin kullanış yerlerini tayin ederler (şekil 2). 20-25 derece eğimli merdivenler park, bahçe gibi dış mekanlarda, 25-36 derece eğimli merdivenler her türlü özel, resmi ve umumi binalarla konut yapılarında, 36-45 derece eğimli merdivenler çatı arası bodrum katı, servis ve yangın için, 45-60 derece eğimli merdivenler faydalı alanın çok kıymetli olduğu ve özel kullanma şartları bulunan mahallerde kullanılırlar.
Şekillerine Göre Merdivenler:
Yapı teknolojisindeki büyük gelişmelere rağmen merdivenlerin temel şekillerinde büyük değişiklikler olmamıştır. Merdiven şekilleri (şekil 1) de görülmektedir.
Merdiven Genişliği: Merdiven genişliği merdiveni kullanacak insanların sayısı ve binayı emniyetle terk etme süresi ve taşınacak eşyaların büyüklüğü ile ilgili olduğu için bunlara göre tayin edilmesi gereklidir. Ancak bina çeşitleri bunların kapasiteleri, şartları ve çeşitli sebeplerle meydana gelen sirkülasyon yoğunluğu veya hızı o kadar değişik değerlere tekabül etmektedir ki bunların tümüne tatbik edilebilecek bir genelleştirme yapmaya imkan yoktur. Bu sebeple minimum genişlik alınırken insan ölçüsü, sirkülasyon yoğunluğu, insan sayısı ve boşalma süresi önemli bir faktör olarak göz önünde tutulmalıdır. İnsan vücudunun genişliği normal olarak 60 cm’dir. Sirkülasyon ise ekseriya yanyana yürümek zorunda kalan insan sayısıdır. Bu genişlikler;
Yoğunluğu 1 olan merdivenlerde ...... 70 cm
Yoğunluğu 2 olan merdivenlerde ...... 120 cm
Yoğunluğu 3 olan merdivenlerde ...... 170 cm olmalıdır.
(Çizelge 3) de sirkülasyonlarına göre merdiven genişlikleri verilmiştir. Emniyet bakımından düz kollu merdivenler 270 cm eğrisel veya konsol basamaklı merdivenler ise 150 cm den daha geniş yapılmamalıdır. Gerekli toplam genişliğin daha fazla olması halinde iki ayrı merdiven teşkil edilmelidir.
Baş Yüksekliği: Basamak ön kenarlarını birleştiren eğim çizgisi ile tavan yüzeyi arasındaki mesafeye baş yüksekliği denir. Sirkülasyon merdivenlerinde bu yükseklik, merdiven üzerindeki bir insanın kol uzunluğu da göz önüne alınarak hesap edilmelidir.
Ortalama olarak insanların mafsalına kadar 140 cm kol uzunluğu da 70 cm kabul edilirse baş yüksekliği:
H: 140+(70/Cos)
Bu şekle göre baş yüksekliği:
Eğimi 20 derece olan bir merdivende ...... H: 215 cm
Eğimi 30 derece olan bir merdivende ...... H: 220 cm
Eğimi 45 derece olan bir merdivende ...... H: 240 cm
olmalıdır.
Merdiven Çıkış Hattı: Merdivenlerde çıkış hattı normal olarak iniş ve çıkışlarda üzerinden yürünen çizgidir. Basamakları dikdörtgen olan merdivenlerde çıkış hattının yeri önemli değildir. Merdivenin ortasından geçtiği kabul edilir. Basamakları yamuk şekilli merdivenlerde ise sadece çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri eşittir. Genişliği 70-90 cm arasında olan dar merdivenlerde çıkış hattının merdiven kolunun ortasından geçtiği kabul edilir. Daha geniş merdivenlerde ise çıkış hattı yerine çıkış sathı vardır. Çıkış hattını çıkış sathı içinde herhangi bir noktadan geçirebiliriz.
Merdiven Hesabı: Merdiven
basamağının adedi rıht adedinin bir noksanıdır. Sahanlıklı bir merdivende
basamak sayısı rıht sayısının iki eksiği kadar olur. Yani sahanlık bir
döşemeymiş gibi kabul edilir. Buna göre; Basamak adedi: rıht sayısı-(1-
Sahanlık sayısı) olur. Basamak sayısı: b rıht sayısı: R, sahanlık sayısı: S ise
b:R-(1+S) olur.
1) Masıf merdivenler
2) Çelik konstriksiyon merdivenler
3) Ahşap konstriksiyon merdivenler
Masif Merdivenler: Masif dolu anlamına gelir. Bütün merdiven boyunca kullanılan malzemenin aynı özelliği taşıması, aynı malzemeden yapılmasına masif merdiven denir. Masif merdivenler ahşap, betonarme, taş malzemelerden yapılabilir. Taşlardan;
1) Yontma taş
2) Pres tuğlasından
3) Sun’i taş elemanlar olabilir.
Merdiven Yükünün Zemine
Aktarılması:
Çeşitli yollardan mümkündür.
a) Merdiven yüklerini sahanlıkta ankastre olarak oturtulmuş kirişlere verebiliriz.
b) Merdiven yapılırken döşemede bırakılan filizlere merdiven demirleri bağlayarak merdivenin yükünü döşemeye aktarabiliriz.
c) Merdiven yükünü direkt temele verebiliriz.
d) Duvarlar örülürken merdiven basamaklarını duvara ankastre olarak bağlayıp yükü duvarlara verebiliriz.
Merdiven Kaplamaları:
1) Beton çıplak kalabilir
2) Mozaik kaplama
3) Masif taş kaplama
4) Ahşap kaplama
5) Linolyum kaplama
6) Plastik kaplama
7) Famarit (sun’i mermer) kaplama
Genel Bilgi: İmar talimatnamesine göre, büro, apartman, okul, sinema, tiyatro, gazino, otel ve hastane gibi umuma mahsus binaların esas merdivenleri ahşaptan yapılmaz. Ahşap merdivenler, ancak bir ailenin ikametine mahsus hususi meskenler içerisinde, muhtelif binaların çatıya çıkan servis merdivenlerinde, vapurlarda kullanılabilir. Keza mağazaların asma katlarında, sergi pavyonlarında dekoratif mahiyette ahşap merdivenler yapılabilir.
Yangın tehlikesi her ne kadar ahşap merdivenin kullanma sahasını daraltmışsa da yine de yukarıda bahsedilen mahallerde bolca kullanıldığı gibi, ikametgahlarda ve mağazaların asma kat merdivenlerinde kagir üzerine sert ağaçtan basamak ve rıht kaplamak suretiyle ahşap görünüşlü merdivenler yapılmaktadır.
Ahşap Merdivenlerin Genel Tasnifi:
1) Seyyar merdivenler
a) El merdiveni
b) Ayaklı merdiven
2) Sabit merdivenler
a) Düz merdivenler
b) Döner merdivenler
Seyyar Merdivenler: Taşınabilir olmaları bakımından seyyar ismini almışlardır. İki kısma ayrılırlar.
El Merdiveni: El merdiveni iki yan kiriş ile basamaklardan ibarettir. Basamaklar 100 kiloluk tek ağırlığa göre hesaplanır. Merdiven üzerinde yük varken iki yan kirişin oturduğu döşeme üzerinde kaymaması için kiriş uçlarına lastik tesbit edilmesi uygun olur.
Ayaklı Merdiven: Ayaklı merdiven iki kısım olup birincisi merdiven ve ikincisi ayaktır. Merdiven kısmı alt tarafı geniş ve üstü dar olmak üzere bir birine yanaştırılan iki yan kiriş arasına basamaklara tesbit ederek meydana getirilir. Dayak kısmı bu dar kısma üstte cıvata ile tesbit olunur. Dikili durmak için yan kirişler ile dayak arasına çengeller tertip olunur. Ayakların son açık durumunu tahdit etmek üzere emniyet takozları çakılmalıdır.
Sabit Merdivenler: Sabit merdivenler iki kısma ayrılırlar.
Düz Merdivenler: Bölüm 1’de düz merdivenlerin şekilleri hakkında kısa bir bilgi verilmişti bu kısımda ise daha çok düz merdivenlerin konstrüksiyonları üzerinde duracağız.
Düz merdivenlerde taşıyıcı sistemler merdiven planının şekline tabidir.
a) Tek kollu tipte iki yan kiriş sofa kirişine tesbit olunur. (Şekil 3)
b) İki kollu düzende dört yan kiriş ön sahanlık kirişine oturur, duvara bitişik sahanlık kirişi yalnız sahanlık yüklerine çalışır. (Şekil 4)
c) Tek kollu köşe merdiveninde yan kirişler sofa kirişine ve dikmelere oturur. Dikmeler ve yan kirişler taşıyıcı sistemi teşkil eder. (Şekil 5)
d) Üç kollu düzende yan kirişler sofa kirişine bağlı dikmelere oturtulur. (Şekil 6)
Döner Merdivenler: Döner merdivenler, çeyrek döner, yarım döner, tam döner ve yelpaze şeklinde yapılabilirler.
Betonarmenin inşaata girmediği devirlerde bu tip merdivenlerin birçok çeşitleri yapılmaktaydı. Bugün ahşap döner merdivenler genel bilgi bölümünde bahsedildiği gibi az kullanılırlar.
Döner merdivenlerin işçiliği geçme basamaklı merdivenlerdeki gibidir. Döner kısımdaki seren bir veya birkaç parçadan teşkil edebilir. Buradaki parçalar ve diğer serenler birbirlerine zıvana ile bağlanırlar. Daha sağlam bir bağlantı için bulonlardan istifade edilir.
Merdiven Dengelemesi: Çeyrek, yarım ve tam döner merdivenlerin normal bir çıkış meyli verilebilmesi için dikkatle düzenlenmesi gerekmektedir.
1,20 m.’ye kadar genişlikteki merdivenlerde merdiven ortasında, daha geniş merdivenlerde merdiven kovasına 55, 60 cm. mesafeden geçtiği farz olunan çıkış hattı üzerinde basamak genişliği ve rıht yüksekliklerinin değerleri aynen muhafaza edilerek merdiven meylinin bu hat üzerinde ayni kalması temin edilir. Basamakların çıkış hattı üzerine tesadüf eden noktaları, sabit alınıp çıkışa uygun olarak merdiven basamakları yelpaze gibi döndürülecek olursa dış kısımda basamak genişliğinin arttığı, iç kısımda ise azaldığı görülür. Bu boyun artması, normal meyle nazaran yatıklık, kısalması ise diklik ifade eder. Meyil değişikliğinin yalnız merdivenin döndüğü bölgede oluşu merdivenin umumi çıkış meylinde ani değişiklikler meydana getirir ki, çıkış ve inişte yürüyüş aksaklığına sebebiyet verir. Bu aksaklığı önlemek için, dönüş bölgesine gelmeden ve dönüş bölgesi bittikten sonra, birkaç basamağın genişliği bu meyil değişikliğini en az hissettirecek şekilde ıslah edilir ki, buna merdivenin dengelemesi denir. dengelenmiş bir merdivende merkezde darlaşan basamakların genişliği 10 cm. den az almamalıdır.
Merdiven dengelenmesine ait birçok metot bulunmuştur.
Köşede Dönen Merdivenler: Köşede çizilen açı ortay dengelenecek basamakların simetri ekseni olduğuna göre, bu eksen üzerine rıht ve basamak ekseni getirmek tamamen ihtiyaridir. Dengelenmeyi simetri ekseninden itibaren her iki tarafa 5’er basamağa tatbik etmek genel olarak iyi bir dengeleme için yeterlidir.
Simetri ekseni üzerine bir basamak ekseni rastlayan bir merdivenin dengesini çizim yolu ile şöyle yapabiliriz;
a) Merdiven çıkış hattı çizilir,
b) Çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri işaretlenir,
c) Merdiven kovası üzerine eksene göre simetrik olmak üzere ortadaki basamağın asgari genişliği 10 cm. işaretlenir,
d) Bu iki nokta çıkış hattı üzerindeki orta basamak ön ve arka noktalarına birleştirilir,
e) Bu doğrular merdiven kovasına doğru uzatılarak kesiştikleri A noktası bulunur.
f) Denge sonu olan 5. basamak doğrultusuna A noktasından inilen dikmenin (Bu dikme aynı zamanda limon kirişine paraleldir) kesiştiği O noktası merkez olmak üzere, OA yarı çaplı AB daire yayı çizilir,
g) AB parçası dengelenecek basamak adedi olan 5’e bölünerek her bir noktadan AO doğrusuna dik çizilir,
h) Bu diklerin AO doğrusunu kestiği noktalar daha önce çıkış hattı üzerinde işaretlenen basamak ön noktalarına birleştirilerek basamakların dengelendirilmiş hali bulunur,
Köşegen çizgisinin diğer tarafına simetrik olarak aynı genişlikler nakledilmek suretiyle köşe merdiveninin diğer basamaklarının dengelenmiş şekilleri bulunur.
Çeyrek Döner Merdivenler: Çeyrek döner merdiven yapabilmek için önce kullanılacağı yerdeki ölçülerine uygun olarak planı ve görünüşü çizilir. Döner sereni yapabilmek için döner şablonu çıkarılır, döner seren şablonu; tam ölçülerde çizilmiş merdiven planındaki döner kısım üzerinde duralit, kontraplak veya ince bir tahta konarak, döner serenin kalınlığı çizilir. Başlangıç ve bitiş noktaları işaretlenir. Bu çizime göre şablon hazırlanır. Bu şablon üzerinde döner serene isabet eden basamak önü ve rıht önü işaretleri konur. Bundan sonra şekilde görüldüğü gibi şablon üzerindeki basamak önü ve rıht önü dik çizgilerle yukarıya taşınır. Rıht yükseklikleri merdivenin her tarafında aynı olduğundan önceden çizdiğimiz eşit aralıklı rıht yükseklikleri ile yukarıya taşıdığımız çizgilerin kesim noktaları döner seren üzerindeki serenlerin açınımını vermiş olur. Basamaklar çizilir, basamak uçlarından ve rıht altlarından 5-6 cm.’lik serbest kısım bırakılır. Buradan geçirilen bir çizgi ile döner seren çizimi yapılır. Bu çizim üzerine ileride herhangi bir hataya mahal vermemek için çıkış yönü işaretlenmelidir.
Çeyrek döner merdivenlerin dengelendirilmeleri de köşede döner merdivenlerinki gibidir.
Açınım Metodu ile Dengeleme: Bu metot basamakların merdiven kovası üzerindeki genişlik ve yüksekliğini bir düzlem üzerine açarak tashih etmek esasına dayanır. (Şekil 9) da bir rıhtı simetri ekseni üzerinde bulunan 17 rıhtlı yarım döner bir merdiven görülmektedir.
Dengelemeyi ikinci basamaktan başlatıp son basamaktan bir basamak evvel bitirmek hedefe yeterli geleceğinden geri kalan 14 basamak aşağıda izah edilecek tarzda dengelenir.
Basamak genişliğinin döner kısımda daralmasından dolayı merdiven meylinin dikleşeceği tabiidir. Merdivenin ortasına kadar bu dikliğin birdenbire hissedilmemesi için meyil değişimlerinin kırık hatlarla değil parabol veya daire eğrileri ile halledilmesi lazım geldiği geometrik bir mecburiyettir. Bu itibarla, belli bir ölçekle çizilen merdiven planından A-C-E açılım boyu kadar olmak üzere I-I ve II-II düşey doğruları çizilir. Rıht yükseklikleri aynı ölçek dahilinde alınarak mevcut 17 rıhtın seviyeleri yatay çizgiler halinde I-I ve II-II doğruları arasına çizilir. İlk basamağın başlangıcı olan A ve kat başlangıcı olan E (son rıht) noktaları şekilde göründüğü gibi işaretlenir. 1 ve 16 no’lu basamaklar dengelemeye tabi tutulmadan düz olarak alınabileceğinden, bu basamak uç noktaları olan B ve D noktalarını aynı ölçek dahilinde açılım üzerine işaret ederiz.
8 ve 9 no’lu basamakların arasındaki rıht simetri ekseni üzerinde tertip ettiğimizden rıht çizgilerinden faydalanarak 9. rıhtın üst noktası olan ve BD mesafesinin ortasında bulunan C noktasını da açılım üzerinde işaret ederiz.
BC ve CD noktaları arasındaki meylin bir daire yayı ile halledilmesi için BC doğrusunun orta dikmesi ile AB normal meyline B noktasından çıkılan dikmenin kesiştiği M noktası merkez olmak üzere çizilen BC yayı dengelenmiş basamak uçlarının zarf eğrisidir. Rıht çizgileri ile bu yayın kesiştiği noktalardan çizilen dikler rıhtları ve bu rıhtlar arasında kalan mesafeler basamak genişliklerini verir. Bunları aynı ölçek dahilinde plana işaretleyip merdiven kovası üzerinde bulunan noktaları çıkış hattı üzerindeki basamak noktaları ile birleştirilerek merdivenin bir kolunun dengelenmiş basamaklarını çizmiş oluruz.
Açınımda CD arsında çizilecek daire yayının M2 merkez noktası M1’in simetriği olarak alt tarafa düşer. Aynı şekilde çizilip plana nakledilen diğer merdiven kolu da tamamlanarak yarım döner bir merdivenin dengelenmesi yapılmış olur.
Yarım Döner Merdivenler: Yarım döner merdiven yapımında izlenecek yol çeyrek dönerde olduğu gibidir. Ölçülerine uygun dengelendirilmiş merdiven planı ve görünüşü çizilir. Bundan faydalanılarak serenlerin açınımları çıkarılır. Bundan sonra ölçüleri yeterli olan kalaslar temin edilir ve açınımlar bu parçalar üzerine aktarılır. Serenlerin birbirlerine eklenmesinde kullanılan zıvana geçmelerde burada çizilir.
Çizimden sonra serenler üzerindeki basamak ve rıht yerleri 2-3 cm. kadar oyulur.
Plandan faydalanarak basamak tahtaları ve rıht tahtaları hazırlanır en son olarak da merdivenin montajı yapılır.
Tam Döner Merdivenler: Tam döner merdivenlerde basamak istikameti merkezden geçer.
Dörtte biri sahanlık olarak bırakılan tam döner merdivende en küçük kova hesabı şöyle yapılır:
Kat yüksekliği 3,06 m. kabul edilsin
Rıht yüksekliği 17 cm. ise böyle bir merdiven için
3,06/17:18 rıht lazımdır.
Basamak sayısı, rıht sayısından 1 noksan olacağından 18-1:17 basamak yapmak gerekir.
Asgari basamak genişliği 10 cm. olduğundan lüzumlu kova çevresi: 17x10:170 cm.’dir.
3/4x2rx3,14:1,70 cm. buradan r:36 cm. bulunur.
Kova yarıçapı 36 cm. olan bir merdivenin çıkış hattında vereceği basamak genişliği : 17xg:3/4x2x3,14x(60+36), buradan g:26,6 cm. bulunur.
Çıkış hattındaki basamak genişliğinin 29 cm. olmasını istersek:
17x29: 3/4x2x3,14(60+r) denkleminden:
r:45 cm. olarak bulunur.
Bu zaman kovada basamak genişliği: 17xg:3/4x2x3x14x45’den 9:12,5 cm. bulunur.
Merdiven genişliği 1,00 m.’den alınacaksa asgari merdiven yuvası iç çapı: R: 100+100+45+45 : 290 cm.’dir.
Tam Döner Merdivenlerin Yapımı: Tam döner merdivenler bir, iki ve üç kollu olarak yapılabilirler. Hepsinin yapılışında işlem sırası aynıdır.
Önce merdiven planı çizilir. Serenlerin normal kalınlıktaki kalaslardan çıkarılabilmesi için merdiven dış serenini teşkil eden eşit parçalara bölünür.
RIHT VE BASAMAK YAPILARI BAKIMINDAN AHŞAP MERDİVENLER
1) Rıhtsız merdivenler
a- Gömme basamaklı
b- Çakma basamaklı
c- Sürme basamaklı
d- Oturtma basamaklı
2) Rıhtlı merdivenler
3) Değişik yapılı merdivenler
Rıhtsız Merdivenler: Rıhtsız merdivenler en basit şekilde tertip edilebilen sabit merdivenlerdir. Çatı ve bodrum katlarında genellikle alanın kıymetli olduğu sahalarda çok kullanılırlar. Kısa mesafe içinde kata ulaşım mecburiyetinden dolayı dik yapılırlar. İcabında basamaklar daha da dikleştirilebilirler.
Rıhtsız merdivenler döşeme veya sahanlık kirişine oturan limon kirişleri serenler ile bu kirişlere oturan basamaklardan meydana gelir. Basamakların limon kirişine tespit edilme şekillerine göre dörde ayrılan rıhtsız merdivenleri inceleyelim.
Gömme Basamaklı Rıhtsız Merdivenler: Bu tip merdivenlerde basamaklar limon kirişine, limon kirişleri yüzeyine açılan 2-2,5 cm. derinliğindeki yuvalara oturtulur. Bu merdivenlerin basamakları 4-5 cm. kalınlığında basit düz panolar şeklindedir.
Çakma Basamaklı Rıhtsız Merdivenler: Çakma basamaklı rıhtsız merdivenlerde basamaklar limon kirişlerine çakılan yastıklar üzerine çakılarak tesbit edilirler.
Yastıkların ve basamakların yerleştirilmesinde hiçbir geçme kullanılmaz. Çivi veya ağaç vidaları ile tesbit edilirler. Bazen görünüşün bozulmaması için yastıkların alınları eğik olarak kesilir. Düz pano şeklindeki 4-5 cm. kalınlığında olan basamak tahtalarının tesbitinde ahşap yastıklar yerine metal L profilleri kullanılabilir.
GÖMME BASAMAKLI RIHTSIZ MERDİVEN
Sürme Basamaklı Rıhtsız Merdivenler: Sürme basamaklı merdivenlerde basamaklar limon kirişlerine açılan kırlangıç veya düz şekildeki yuvalara sürülerek teşkil edilirler. Basamaklar daha sonra çivi veya vidalarla sağlamlaştırılır. Kırlangıç kuyruğu şeklinde tertip edilen basamak tesbitlerinde basamak tahtalarının mukavemetini düşürülmemesine dikkat edilmelidir.
RIHTSIZ SÜRME BASAMAK
RIHTSIZ SÜRME BASAMAKLI MERDİVEN
Oturtma Basamaklı Rıhtsız Merdivenler: Oturtma basamaklı rıhtsız merdivenler iki şekilde yapılabilirler. Bu çeşit merdivenlerde limon kirişleri kademeli olarak kesilir. Bu kesmede rıht ve basamak ölçülerine uygun kesim yapılır. Meydana gelen profiller üzerine basamak tahtaları oturtularak çivi veya vida ile tesbit edilir. Diğer şekilde limon kirişleri düz bırakılır basamaklar bir tesbit parçası vasıtası ile limon kirişlerine oturtulur veya asılır.
Oturtma basamaklı merdivenlerde basamak kalınlığına göre merdiven genişliğinin uçlarında basamakların 15-30 cm.’lik kısmı konsol olarak çalıştırılabilir. Basamak tahtası kalınlığı daha da arttırılarak veya basamaklar desteklenerek konsol çalışan kısmın boyu uzatılabilir.
OTURTMA BASAMAK
Rıhtlı Merdivenler: Ahşap merdivenlerin en çok kullanılan çeşitleri bu tip merdivenlerdir. Normal meyilli her türlü kat merdivenlerinde bu şekilde yapılırlar.
Bu çeşit merdivenlerde basamaklar ve rıhtlar birbirlerine ve limon kirişlerine geçmeli olarak yapılırlar.
Basamak tahtalarının kalınlığı 4-5 cm. alınabilir. Rıht tahtaları da 2-3 cm. kalınlığında yapılabilirler. Basamak ve rıhtlar serenlere açılan 2-3 cm.’lik serbest bir kısım kalmalıdır.
Basamak ve rıhtların tanziminde dikkat edilecek hususlardan biri de rıhtların basamak önünden 4-5 cm. içerde olacak şekilde tanzim edilmeleridir.
OTURTMA BASAMAKLI MERDİVEN
Rıht tahtaları basamaklara üst kısımlarda zıvanalı geçme ile birleştirilir. Alt kısımlarda ise basamak arkalarına vida veya çivi ile tesbit edilirler. (Şekil 35)
Rıht tahtalarının basamak arkalarına geçme ile tesbit edilmeleri hatalıdır, basamak tahtalarının hafif bir çalışması halinde kırılır.
Değişik Yapılı Merdivenler: Taşıyıcı kirişleri çelik veya betonarme olup, basamakları ahşaptan yapılan merdivenler olduğu gibi, bütün aksamı ahşap olarak yapılan yeni tarz merdivenler de vardır. Bu merdivenlerde çok defa rıht yapılmamaktadır. Basamakların taşıyıcı sisteme oturma şekilleri değişiktir.
Şekilde basamakları dolu üçgen kesitli bir köşe merdiveni görülmektedir.
Şekilde rıhtsız basamakları arkadan limon kirişine, önden 3 cm. çapında çelik boru parçaları üzerine oturan bir merdiven görülmektedir.
(Şekil 22) de asma katlar için çok kullanışlı bir merdiven görülmektedir. Basamaklar 4 cm.’lik kalaslardan yapılmış olup iç taraftan 40 mm.’lik madeni boruya giydirilmiş 15 cm. çapındaki ahşap silindir parçalarına oturmakta, dıştan da duvara köşebent parçaları ile tesbit edilmektedir.
AHŞAP MERDİVEN
ELEMANLARI
1) Basamak ve rıhthar
2) Korkuluk ve küpeşteler
3) Limon kirişleri
4) Sahanlıklar
5) Merdiven kaplama ve tavanları
Basamak ve Rıhtlar: Üzerine ayak basılarak çıkılan merdiven parçasına basamak, her iki basamak arasındaki dik merdiven yüzüne rıht denir.
Basamaklar rıhtlı veya rıhtsız olarak teşkil edilebilirler. Basamağın enine kesitinin şekline basamak profili, ön kenarındaki çıkıntıya ise sadece profil denir. basamakların plandaki şekilleri dikdörtgen yada yamuk şeklinde olur. Dikdörtgen şekilli basamaklarda yatay mesafe her yerde aynı olduğu halde yamuk şekilli basamaklarda aynı değildir.
Basamak normal genişliğinin iniş çıkış rahatlığı bakımından muayyen sınırlar içerisinde olması gereklidir. Bu genişlik en çok 32 en az 26 cm. olmalıdır. Basamak profilinin emniyetli olması bakımından 2-4 cm. arasında olmalı, eğer merdiven rıhtsız olarak teşkil ediyorsa bu çıkıntı en az 5 cm. olmalıdır.
Normal sirkülasyon merdivenlerinde basamak genişliklerinin sınırları verilmiş olduğuna göre bunlara tekabül eden rıht yükseklikleri tayin edilebilir. Ancak rıht yüksekliklerine merdivenin kullanılma yerlerine göre değerler verebiliriz. Bu değerler:
Park, bahçe merdivenleri ............ max : 13-14 cm.
Dini binalar, anıt merdivenleri ............. max : 15 cm.
Sinema, tiyatro merdivenleri ............. max : 16 cm.
Okul, resmi binalar merdivenleri ............. max : 17 cm.
Apartman ve ev merdivenleri ............. max : 18 cm.
Sosyal mesken merdivenleri ............. max : 19 cm.
Çatı ve bodrum merdivenleri ............. max : 20-21 cm.
Ahşap merdiven basamaklarının rıhtsız olması halinde basamak ahşap bir panodan ibaret, rıhtlı ise ya basamak ve rıht ayrı ayrı panolardan teşekkül eder, ya da rıhtı ve basamağı birlikte ihtiva eden masif bir basamaktır.
Masif ahşap basamaklar, form ve konstriksiyon bakımından çeşitli şekillerde teşkil edilebilir. Enine kesitin profili sınırlı olmakla beraber, esası itibariyle üçgen şeklindedir.
DÖNER KONSOL BASAMAKLI AHŞAP MERDİVEN
Ahşap bir panodan teşekkül eden basamakların en basit şekli tek bir ağaçtan teşekkül etmesidir. Ancak bu taktirde basamağın uzunluk doğrultusunda çalışması önemsiz olmakla beraber, enine doğrultuda bu çalışma on defa daha fazla olduğundan, basamak şekil değiştirir ve çatlar. Bu taktirde ahşabın yaşlı tarafının daha az çalıştığı göz önünde tutularak merdivende bu taraf üste getirilmelidir ki, özellikle korumadan dolayı alt yüzeyde genişlik azalacağı için, hasıl olacak deformasyon basamakla rıht arasındaki geçmeye zarar vermesin. (Şekil 30) Ahşabın çalışmasından dolayı meydana gelecek zararları azaltmak için, basamakları mümkün olduğu kadar ufak kesitli parçalardan teşkil etmelidir. (Şekil 28)
Bu zararları büsbütün yok etmek için de basamaklar konstrüksiyonlu teşkil edilebilir. Uzunluk doğrultusunda tertip edilen ahşap kesitler birbirine yapıştırılmak suretiyle bağlanır. Bunların genişlikleri ne kadar dar olursa o kadar iyidir. Böylece elde edilen panoların yüzleri kontraplakla kaplanır ve ayrıca kenarlarının sert ağaç bir başlıkla korunması lazımdır. Kontraplak tabakanın üstüne de ayrıca masif sert ağaç yada linolyum yada kauçuk vb. kaplanabilir. (Şekil 32)
Basamağın, üst üste yapıştırılan kontraplaklarla teşkili de deformasyonların tamamen önlenmesi bakımından uygun bir konstrüksiyon şeklidir. Rıhtsız merdivenlerde basamakların kalınlığı normal olarak 3-6 cm.’dir. açıklığı 1.00 m.’ye kadar olan basamakların kalınlığı 4 cm., 1.25 m. Rıhtlı ahşap merdivenlerde ise kalınlık en az 1.00 m.’ye kadar olan açıklıklar için 3 cm., 1.20 m.’ye kadar 4 cm., 1.50 m.’ye kadar da 5 cm. olmalıdır.
Basamak uçlarının profillendirilmesinde ufak profillerden kaçınılmalıdır. Çünkü ahşap lif istikametinde eğilmeye dayanıklı değildir. Aynı nedenle liflere paralel doğrultuda keskin köşelerden de kaçınılmalıdır. Ancak özellikle basamak ön kenarlarının fazla yuvarlatılması, ayak kayacağı ve rıht hizası belirsiz hale geleceği için, yuvarlatılmalı ve profil gerekli ise alt kenarda teşkil edilmelidir. (35) Basamağın ön kenarının aşınmaya karşı sert ağaçla yada metal profillerle korunması da mümkündür. (35)
Rıht, normal olarak en az 18, en çok 30 mm. kalınlığında bir ahşap panodur, üst ve alt kenarlarından basamaklara bağlanır. Bu sebeple basamakların taşıma gücü de artar. Rıhtın üst kenardaki bağlantısı geçme şeklindedir. Bu geçme öyle olmalıdır ki, basıldıkça düşey yöndeki hareketlerden dolayı lamba ve zıvana yüzeyleri sürtünerek gıcırdaması.(35)
Rıhtlar alt kenarlarından basamaklara vidalanmak ve bindirilmek suretiyle bağlanmalıdır. (35) Bu bağlantı, rıht ve basamaklar birbirine geçirilmek suretiyle de yapılabilir. Ancak bu bağlantı şekli merdivenin montajını güçlendireceği, görünüşünü bozacağı ve gıcırtılara sebep olacağı bilinmelidir. (35)
İlk Basamak: Geçme merdivenlerde ilk basamak massif (dolu) olarak yapılır. Massif basamak büyük ebatlı bir keresteden çıkarılabilir. Eğer çıkarılamazsa çeşitli şekillerde daha ince parçalar birbirlerine yapıştırılarak kalın parçalar elde edilir ve bunlardan da masif basamak çıkartılır.
Masif basamakların blonlarla döşemeye iyice tesbit edilmeleri gereklidir. Yine masif basamak duvar tarafındaki serene 2-3 cm. ile tesbit edilir. İç taraftaki seren ise ilk basamağa kertme suretiyle tesbit edilir. Korkuluk başı da ilk basamağa oturtulur.
Korkuluk ve Küpeşteler: Basamak sayısı 5’den fazla olan merdivenlerin, serbest kenarlarının muhakkak surette korkuluklarla koruması lazımdır.
Küpeşte korkuluğun tutunmaya yarayan kısmıdır. Kenarları duvarla sınırlanan yani ayrıca korkuluk gerektirmeyen merdivenlerde küpeşte yapmak gereklidir. Merdivenlerde her 1.00 m. için bir küpeşte tanzim edilmelidir.
Korkuluk yüksekliği, küpeşte üst kenarı ile basamak uçlarını birleştiren çizgi arasındaki düşey mesafedir. Bu yükseklik merdivenin kullanılış şekli ve düşme yüksekliği ile ilgili olup 85-110 cm. arasında değişir. Genellikle normali 90 cm.’dir. korkuluk yüksekliği dar merdivenlerde bir miktar azaltılabilir. 85 cm. eğer ilave olarak çocuk küpeştesi varsa bunun için 60 cm. yükseklik gereklidir.
Küpeşte, insanların rahat ve emin bir şekilde tutunabilecekleri bir şekilde tertip edilmelidir. Küpeşteler başlangıçtan bitime kadar devamlı olmalıdırlar.
Parmaklıklar merdivenlerden çıkış ve inişte kolaylık sağlarlar motifli tahtalardan, köşeli veya tornadan geçmiş yuvarlak çubuklardan yapılabilir. Parmaklıklar arasındaki boşluk 14 cm.’den fazla olmamalıdır. Ayrıca budaksız ağaçtan yapılmalıdır. Şayet cilalanacaksa sert ağaçlar tercih edilmelidir. Limon kirişleri ve küpeştelerle birleşmeleri zıvanalı olabileceği gibi yandan da tesbit edilebilirler.
Şekil 40 KORKULUK ŞEKİLLERİ
Küpeşteler sert ağaçtan yapılırlar. Umumiyetle cilalanarak kullanılır. Muhtelif profilde küpeşte yapılmaktadır.
Merdivenlerin duvar tarafına da küpeşte yapmak, bir çok faydalar sağlar. Bu küpeşteler doğrudan doğruya duvara tesbit edilir. Bunlara verilebilecek şekiller ile duvara tesbit tarzları (Şekil 41) de görülmektedir.
Küpeştelerin kavisli kısımlarda kısa parçalardan yapılarak eklenmesi şarttır. Bu türlü ekler çok defa kırlangıç kuyruğu geçme ile yapılır. Ağaç çivi ile takviyeli bindirme ekler de yapılabilir. (Şekil 42) de muhtelif ek detayları görülmektedir.
Limon Kirişleri: (serenler) Basamak üstüne gelen yükleri merdivenin zati yüklerini taşır. Böyle taşıyıcı bir fonksiyonu olduğu için serenlere gereken yerlerde mukavemet hesapları yapılarak ona göre boyutlandırılması lazımdır.
Serenler: Gömme, çakma, sürme ve oturtma basamaklı merdivenlerde genellikle 5-8 cm. kalınlıkta budaksız ve çatlaksız yapılırlar. Serenlerin genişlikleri basamak genişliğine, merdiven eğimine göre değişir. Genel olarak basamaklar rahatça alacak genişlikte yapılırlar.
Serenler merdiven genişliklerine göre bütün bir merdiven boyunca tek bir parçadan yapılabildiği gibi umumiyetle eklenerek tertip edilirler.
Bir veya birkaç kollu olarak yapılabilen ahşap merdivenlerde ahşap serenler kuruma ve rutubetlenme gibi çeşitli sebeplerden enine ve boyuna çalışarak eğrilirler. Bu hallerde merdivenin görünüşünün bozulacağı gibi geçme merdivenlerde basamak uçları serenlerden kurtularak boşta kalabilirler. Bu sebeple her merdiven kolunun çalışmasını önlemek maksadı ile iki veya üç yerinden serenleri birbirlerine bağlamak gereklidir. Bu bağlantılar çeşitli şekillerde yapılabilmektedir. En iyi şekil bulonlarla yapılan bağlantılardır.
Şekil 45 ÇİFT OMURGA KİRİŞLİ AHŞAP MERDİVEN
SEREN EKLERİ
Döner serenler ebatları fazla büyük değilse bir kalastan çıkarılabilir. Fakat büyük çaplı ve ebattaki parçaları bir kalastan çıkaramayacağımız için kalaslar birbirlerine yapıştırılarak kalın kalaslar elde edilir ve bunlardan serenler çıkarılır. İç köşelerde serenlerde birbirlerine kırlangıç kuyruğu geçme ile eklenerek köşe bağlantısı yapılır. Eklemelerde basamaklar için açılmış olan yuvaların aynı hizaya gelmesine dikkat edilmelidir.
Şekil 48 DÖNER SEREN
Limon kirişlerinin mesnetlere oturması; Merdiven şekline ve eğimine uygun olarak yapılan bir merdivenin serenlerinin başlangıcına “ayak” bitimine “baş” denir. Serenlerin ayak kısımları döşemeye veya başlangıç basamağına baş kısmı ise daima sahanlık kirişine oturtulur. Serenler döşemeye veya başlangıç basamağına ve sahanlık kirişlerine ya doğrudan oturtulurlar veya korkuluğun taşıyıcısı olarak yapılan babalar vasıtasıyla tesbit edilirler. Rıhtlı geçme basamaklı merdivenlerde serenler genellikle babalar vasıtasıyla başlangıç basamağına oturtulurlar. Sahanlık kenarındaki bağlantılar ise baba kullanılıyorsa serenler babaya geçirilmeli ve seren baba sahanlık kirişi üçü birden birbirine bağlanmalıdır. Baba kullanılmadan bu bağlantı yapılıyorsa serenler sahanlık kirişine oturtulur ve birbirlerine blonla bağlanırlar.
Şekil 53
Sahanlıklar: Merdiven sahanlığı iki merdiven kolu arasında uzunluğu basamak genişliğinden daha fazla olan platformlardır. Bunlar düz kollu merdivenlerin yön değiştirmesini ve iniş çıkış rahatlığını sağlarlar. Eğimleri ne olursa olsun 200 cm.’den fazla olan yükseklikleri bir defada çıkmak yorucudur. Bu sebeple özellikle çok katlı ve umumi binalarda kat sahanlıklarından başka ortalama 1.50-2.00 m.’de bir sahanlık teşkil edilmelidir. Fazla yüksek olmayan iki veya üç katlı binalarda ara sahanlık yapılmayabilir. Yalnız merdiven çıkış yüksekliği 300 cm.’yi aşmamalıdır.
Sahanlık şekilleri merdivenin planına göre değişir. Bunlar yerlerine göre ara, köşe ve kat sahanlığı olarak tanzim edilirler. Kat seviyesindeki sahanlıklara kat sahanlığı denir. Sahanlık genişliği sahanlığın çıkış hattına dikey doğrultudaki genişliğidir. Bunun en az merdiven kolu genişliğine eşit olması lazımdır.
Sahanlık uzunluğu çıkış hattına paralel doğrultudaki kenarların uzunluğudur. İki kolunda aynı doğrultudaki merdivenlerinin sahanlıklarının yürüyüşü aksamayacak şekilde tanzim edilmesi gereklidir. Bunu da Su: B+nx63 formülüne göre buluruz. Formülde Su: sahanlık uzunluğu, B: basamak genişliği, n: adım adedini ifade eder.
Ahşap merdivenlerin sahanlıkları da normal olarak ahşaptan teşkil edilir. Ancak kagir döşemeli binalarda sadece merdiven kolunun ahşap olması da mümkündür. Sahanlıkların ahşap olması halinde kat sahanlıkları kat döşemelerinin devamından ibarettir. Örneğin iki kollu bir merdiven evinde kat döşemelerini teşkil eden kirişler devam ettirilerek merdiven kat sahanlıklarının da kolaylıkla teşkili mümkündür. (Şekil 54)
Tam sahanlıklar basit bir ahşap döşeme gibidir.
Köşe sahanlıkların ise çeşitli şekillerde teşkili mümkündür. Kova çevresindeki limon kirişleri, köşelerde ya korkuluğun da taşıyıcısını teşkil eden babalar vasıtasıyla veya bir köşe parçası ile birbirine eklenir. Her iki halde de köşe sahanlıkları, duvara giren ahşap kirişler vasıtasıyla teşkil edilebildiği gibi sahanlık tek bir basamak gibi yapılarak da limon kirişlerine oturtulabilir, ve bu taktirde limon kirişlerinin duvar kenarında da devam ettirilmesi lazımdır.
Merdiven sahanlıkları da teşkil edildikten sonra merdiven kollarını taşıyan limon kirişlerinin sahanlık kenarlıklarına oturtulmasına sıra gelir. Ancak kat sahanlıkları ile tam sahanlıklar ya kat döşemelerinin devamı oldukları yada iki mesnetli kirişlerden teşekkül ettiklerinden kenarlarında merdiven kolundan gelen yükleri taşıyacak şekilde bir kiriş tertip edilebilir. Köşe sahanlıklarda ise gerek ahşap bir panodan ibaret olan sahanlık gerekse sahanlığı teşkil eden kirişler bir başka döşeme yada kirişin devamı olmadığı için konsol olarak çalışamazlar. Bu sebeplede bunlar tek başlarına taşıyıcı değillerdir.
Merdiven kaplama ve tavanları
Şekilde ahşap basamaklar üzerine yapılan bazı kaplamalar görülmektedir.
Rıht ve basamakları ahşap panolardan teşekkül eden merdiven tavanlarının normal olarak kaplanması uygundur. Bu sayede bütün yüzeylerin işlenmesi zorunlu olmayacağı gibi yaygın emniyetide bazı hallerde büyük oranda arttırılmış olur.
Tavanın sıva ile kaplanması için de önce bir kaba ahşap tavan teşkil edildikten sonra tavan yüzeyine kamış veya bağlantı çıtaları ya da sıva teli çakılır ve sıvanır.
KAYNAKÇA
1. Ahşap Yapı Bilgisi Hulusi GÜNGÖR
2. Yapı II Orhan GÜNSOY
3. Yapı Elemanları A.Fuat BERKMAN
4. Mektupla Öğretim Yayınları
5. Düşey Sirkülasyon Araçları Abdullah SARI
6. Ahşap Merdivenler Tezi M.Ali YAVUZ
7. Yapı Özcan KÖKSAL
ÖZGEÇMİŞ
01.02.1969 tarihinde İçel İli Tarsus İlçesi Giden Köyü’nde doğdu. İlkokulu aynı yerde bulunan ilkokulda, ortaokulu Sarıkavak Köyü Ortaokulu’nda bitirdi.
1985 yılında Tarsus Endüstri Meslek Lisesi’ni tamamladıktan sonra öğrenimine 1986 yılında Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Sanat Eğitimi Yüksek Okulu’nda devam etti. 1989 yılında buradan mezun oldu.
1990 yılı Şubat ayında Kahramanmaraş Merkez Çıraklık Eğitimi Merkezi’nde (Ç.E.M.) öğretmenliğe başladı. 1994 yılında İçel ili Erdemli ilçesinde çok programlı liseye tayin oldu. Halen burada görev yapmaktadır.
Osman YUMUŞAK
ÖZGEÇMİŞ
12.04.1970 yılında Muş İlinin Varto İlçesinin Dallıöz Köyünde doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Varto’da tamamladı.
1988 yılında Gazi Üniversitesi Sanat Eğitimi Yüksek Okulu’na girdi. 1991 yılında Ankara 4. Akşam Sanat Okulu’nda öğretmenlik görevine başladı. Şu anda Varto Endüstri Meslek Lisesi’nde görevini sürdürmektedir. Halen Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Mobilya ve Dekorasyon Bölümü’nde lisans tamamlama programına devam etmektedir.
İbrahim DAĞ