1.      KURULUŞ YERİ

 

İşletme kurmaya girişen bir girişimcinin karşılaşacağı ilk problem muhakkak ki, işetme için “En uygun kuruluş yerinin seçimi” olacaktır. Kuruluş yeri, işletmenin faaliyette bulunduğu yerdir. Bir işletme için kararlaştırılan kuruluş yeri, diğer kuruluş yerleri ile karşılaştırılarak seçilen en uygun yerdir. En uygun yer, maliyet masraflarının en düşük, karın ise en yüksek olmasını sağlayacak yerdir. Uygun bir kuruluş yerine sahip olan işletme aynı dalda çalışan diğer işletmelere göre rekabet üstünlüğü sağlar ve daha uzun ömürlü olur.

 

Kuruluş yerine ilişkin karar alınırken, bu karar rast gele alınmamalı, araştırmalara dayandırılmalıdır. İşletmenin çalışma konusu, büyüklüğü, ekonomik ve teknik faktörler ayrı ayrı incelenmelidir.

 

1.1.           En Uygun (Optimal) Kuruluş Yeri

 

Kuruluş yeri, bir işletmenin varlığının son bulmasına sebep olacak kadar önemli sonuçlar doğurduğuna göre, bütün işletmeler en uygun (optimal) kuruluş yerini bulmak zorundadır.

 

En uygun (optimal) kuruluş yeri öyle bir yer olmalıdır ki işletme bu yerde kurulduğunda; üretim faktörleri en düşük maliyetlerle sağlanabilsin, tedarik, arzulanan özelliklerde ve kesintisiz olarak yapılabilsin.Üretim faktörleri en düşük maliyetlerle ulaştırılabilsin.

 

 

 

 

1.2.           Kuruluş Yeri Faktörlerinin Sınıflandırılması

 

İşletmenin kuruluş yeri kararlaştırılırken yapılan incelemelerde, kuruluş yerinin seçimini etkileyen faktörler dikkate alınmaktadır.

 

Kuruluş yeri faktörleri genellikle dört bölümde toplanır:

 

1.2.1.    Ekonomik faktörler

İşletmenin faaliyeti sırasında ekonomikliğin en yüksek derecede gerçekleşmesine yarayan hammadde, enerji, işçilik, ulaştırma gibi faktörlerdir.

 

1.2.2.    Psikolojik, fizyolojik ve politik faktörler

Bunlar ekonomik bakımdan uygun olmayan bir yerin, daha iyi ekonomik şartlara sahip olan başka bir yere tercih edilmesine sebep olan faktörlerdir. Örneğin, bir teşebbüs kuruluş yerinin seçimini yaparken insanlara yakınlık duyduğu bir bölgeyi tercih edebilir. Bu seçimde psikolojik faktörler rol oynamış olur.

 

1.2.3.    Doğal faktörler

İklim, arazi, ısı, nemlilik derecesi ve deprem bölgesinde bulunma veya bulunmama gibi doğal özellikler kuruluş yeri seçiminde dikkate alınmalıdır.

 

1.2.4.    Sosyal faktörler

Sosyal faktörler kuruluş yerini etkileyen en önemli faktörlerdendir. İşletmeler, çalışanların sosyal ihtiyaçlarını gidermeye elverişli kuruluşların bulunduğu yerlerde inşa edilirler. Ayrıca, kuruluş esnasında toplumdan gelebilecek tepkiler ve bunların nedenleri üzerinde de düşünmek şarttır. Toplum sağlığı, çevre koruması, şehirlerin gelişmeleri gibi nedenlerle devlet işletmelerin kuruluş yerlerine ilişkin bazı sınırlamalar getirebilir. İşletmeler bu sınırlamalara uymak zorundadırlar

 

1.3    Ekonomik Faktörler

 

Kuruluş yeri faktörlerinin en önemlilerinden biri olan ekonomik faktörler üzerinde kısaca durulacaktır.

Ekonomik faktörler aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır.

 

1-     Arazi ve inşaat masrafları.

2-     Hammadde.

3-     Enerji.

4-     İş gücü.

5-     Taşıma.

6-     Pazar.

 

1-     Arazi ve İnşaat Masrafları:

Kuruluş yerine ilişkin maliyetler hesaplanırken işletmenin üzerine kurulacağı arazinin satın alınması veya kiralanması, inşaat masraflarının çokluğu veya azlığı göz önüne alınmalıdır.

 

2-     Hammadde:

Ulaştırma masraflarının yüksekliği sebebiyle bir hammadde çıkarıldığı yerde işleniyorsa, tesislerin kurulmasında bu faktörler çok önemlidir. Ayrıca, çabuk bozulup çürüyen hammaddeleri işleyen fabrikalar için hammaddelerin çıkış yerine yakınlığı yine önemli bir faktördür. Maden işletmeleri, ağır sanayi işletmeleri hammadde faktörüne çok önem vermek zorundalar. Ulaştırma giderlerinin ve araçlarının geliştirilmesi, işletmelerin hammadde faktörüne olan bağımlılıklarını azaltabilir.

 

3-     Enerji:

Özellikle geçmiş dönemlerde, enerji kaynakları işletmelerin kuruluş yerine önemli ölçüde tesir etmişlerdir. Akarsular, enerji ihtiyaçları fazla olan işletmelerin etrafında toplanmalarına sebep olmuşlardır.

 

4-     İş Gücü:

Kuruluş yeri seçilirken yeterli iş gücü ve kalifiye elemanın bulunup, bulunmadığını dikkate alınması gerekir. Belirli konuda uzman iş gücüne ihtiyaç duyan işletmeler, bu nitelikte iş gücünün bulunduğu yerlerde kurulurken, çok sayıda iş gücüne ihtiyaç gösteren işletmeler de çalışan nüfusun yoğun olduğu bölgelerde kurulurlar.

 

Ayrıca, işletmeler iş gücü maliyetini de göz önünde bulundurmak zorundadırlar. İşletmenin kurulması tasarlanan bölgedeki ücret düzeyleri araştırılmalı, çalışanların sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayacak imkanlar baştan belirlenmelidir.

 

5-     Taşıma:

Her kuruluş yerinde taşıma masrafları büyük bir rol oynamaktadır. Bunun yanında taşıma faktörünü kuruluş yerini seçimin de tek faktör sayan işletmeler vardır. Örneğin taşıma imkanlarının yaralanmak için deniz veya nehir kıyılarında demir yollarının geçtiği yerlerde kurulan işletmeler bu türdendir.

 

Taşıma masraflarını oluşturan başlıca faktörler, ağırlık, mesafe kat edilecek yolun cinsi ve kullanılacak taşıma aracının türüdür. Bu faktörler çoğunlukla taşınacak malın cinsine, çabuk bozulup bozulmaması gibi özelliklerle yakından ilgilidir. Bazı maddeler çabuk bozulduklarından uzaklara taşınamazlar veya zor taşınırlar. Fakat taşıma araç ve imkanlarının gelişmesi pek çok işletmeciyi Pazar ve hammadde yakınına kurma mecburiyetinden kurtarmıştır.

 

6-     Pazar:

İşletmenin kuruluş yeri seçilirken, işletmeyi pazara bağlayan ulaştırma sistemi, uzaklık yakınlık, alıcılarla temas imkanları dikkate alınmalıdır.

 

Satışın hemen yapılmasını sağlamak için pazara yakınlık en büyük avantajdır. Özellikle küçük ve orta işletmelerin kuruluşunda, bu faktör çok önemlidir. Çabuk bozulan malları satan işletmeler, perakende ve toptancılar tüketim pazarlarına, oldukça yakın kurulurlar.

 

Eğer işletme ülkenin bütün bölgelerinde satmayı amaçlarsa, bu bölgelere, en ekonomik dağıtım yapacağı yere kurulmalıdır.

 

Diğer faktörle: Yukarıda sayılanların dışında kalan faktörler, devlet veya belediye veya diğer kamu idarelerinin koyduğu vergi, resim ve harçlar, ayrıca dikkate alınacak ağırlık taşıyabilirler. Eğer ülkede farklı vergi uygulamaları varsa, bu oranların düşük olduğu yerler işletmeler tarafından tercih edilir.

 

İklim faktörü ise; yine işletmenin kuruluş aşamasında kararı etkileyen bir diğer faktördür. Aşırı ısı farkı ve sıcaklık, çalışma gücünü doğrudan etkileyebileceği gibi, iklimin olumsuz etkilerini gidermek için alınacak tedbirlerin maliyetinin yüksek olduğu da unutulmamalıdır.

 

Kuruluş yerini etkileyen faktörlerden en sonuncusu, sosyal ve kültürel kurumlardır. İşletmeler çalışanlarının çeşitli ihtiyaçlarını karşılayacak kurumlarının bulunduğu bölgeleri, kuruluş yeri olarak seçmeye dikkat ederler.

 

2.  İŞLETMELERDE BÜYÜKLÜK

Her girişimci yeni bir işletme kurmaya karar verdiğinde, kuruluş sebebi ile yapacağı araştırmalar içinde kuracağı işletmenin büyüklüğüne ilişkin incelemelere de yer verir. Bu incelemelerde benzer nitelikteki işletmelerin büyüklükleri veri olarak alınabilir.

 

İşletmeler büyüklükleri açısından genellikle dört bölümde incelenebilir.

 

-         Büyük İşletmeler.

-         Orta İşletmeler.

-         Küçük İşletmeler.

-         Cüce İşletmeler.

 

2.1.           Büyüklüğün Tayininde Kullanılan Ölçekler

İşletmelerin büyüklüğünü belirlemede kullanılan sayısal kriterler şunlardır.

 

1.      Çalışanların sayısı,

2.      Belirli bir süre içinde ödenen ücret ve aylıkların toplamı,

3.      Belirli bir süre içinde kullanılan hammadde miktarı,

4.      Belirli bir süre içinde harcanan enerji miktarı,

5.      Belirli bir süre içinde yapılan satış,

6.      Yatırılan sermaye miktarı,

7.      Yerlerin sığdırma hacmi,

8.      Kullanılan makine ve tezgah sayısı.

2.2.           Çeşitli Büyüklükteki İşletmelerin Başlıca Faydaları Ve Sakıncaları

Değişik ölçülerdeki işletmelerin birbirlerine göre bir takım üstünlük ve sakıncaları vardır. Bunlar ayrı ayrı ele alınacaktır.

 

Büyük İşletmeler

Endüstrileşme sürecini hızlı ilerlediği çağımızda, bu endüstrileşmeye paralel olarak büyük işletmelerin sayısı da süratle artmaktadır. Bu artışa karşılık, pek çok sayıda orta ve küçük işletmenin, büyük işletmelerle olan rekabete dayanamadıkları ve varlıklarını devam ettiremedikleri görülmektedir.

 

Büyük işletmenin başlıca faydaları şöyle sıralanabilir:

 

1-     Kütle üretiminin gerçekleştirme imkanına sahip olduğundan, geniş bir tüketici gurubunu tatmin ederler.

 

2-     Pazarları elverişli olduğu taktirde kütle üretimi sonucu en yüksek kar elde etme imkanına sahip olurlar.

 

3-     Üretim, yönetim, karar alma ve organizasyonda en modern teknikleri uygulayabilirler.

 

4-     Yüksek vasıflı yöneticilerle, teknik ve idari görevler için ayrı ayrı uzmanlar çalıştırılabilirler.

 

5-     Genellikle şirket biçimleri anonim olduğundan, kredi imkanları oldukça geniştir.

 

6-     Çalışanlarına sosyal ve kültürel imkanlar sağlar.

7-     Maddi güçleri sebebiyle, istatistiklerde, yeni buluşlarda ve bilimsel araştırma sonuçlarında geniş ölçüde yararlanma imkanına sahiptirler.

 

Sakıncaları

 

1-     Büyük çaptaki üretimin değişen tüketici taleplerine uydurulması imalat programlarının kolayca değiştirilmesi çok zor, hatta imkansızdır.

 

2-     Organizasyon işlemleri çok güç ve yüksek maliyetlidir.

 

3-     İşletme içinde çalışanların haberleşmeleri oldukça zordur.

 

4-     Üretim fazlasının elde kalması ihtimali vardır.

 

5-     Fazla büyüme sonucu kültürel ve sosyal sakıncalar ortaya çıkabilir.

 

Orta İşletmeler

Orta büyüklükteki işletmelerin en çok faaliyet gösterdikleri alan, kullanma ve tüketim eşyalarının imal edildiği alanlardır. Çünkü özellikleri gereği orta işletmeler, tüketici zevklerine uymak, onların isteklerine araştırmak imkanına büyük işletmelerden çok sahiptir. Küçük seriler halinde üretimde bulunduklarından, üretimlerinin tümünü tüketicilerinden gelen eğilimleri doğrultusunda kolaylıkla değiştirilebilirler.

 

Orta işletmeler, satış problemleri büyük toptancı, perakendeci ve kooperatifler aracılığı ile çözerler.

 

Üretimleri sayıca az fakat kaliteli olduğundan, ihracatta önemli yer almaktadırlar.

 

Ayrıca, çalışanların sayıca daha az olması problemleri azaltmaktadır. Bu da, orta işletmelerde büyüklere göre bir üstünlük yaratmaktadır.

 

Küçük İşletmeler

Küçük işetmelerin başlıca faydaları şöyle sıralanabilir.

 

1-     Küçük işletmeler bir mamulden diğerine kolaylıkla geçebilirler. Bundan dolayı talepteki değişmelere karşı esnek bir yapı gösterirler.

 

2-     Sınırlı kapitalle kolaylıkla kurulabilirler.

 

3-     Ürünlerinde nitelik önemli olduğundan, yüksek gelirli ve sipariş verme imkanına sahip kişilerin talebini karşılayabilirler.

 

4-     Pazarda tüketicilerle, işletme içinde çalışanlarla ferdi ilişkiler kolayca kurulabilir.

 

5-     Karalar işletme içinde büyük çabuklukla alınabilir.

 

6-     Ekonomik krizlere karşı oldukça dayanıklıdırlar.

 

Küçük işletmelerin kuşkusuz kendine özgü problemleri vardır. Bunların başlıca sakıncaları şöyle sıralanabilir.

 

1-     Gelişme imkanları oldukça dardır.

 

2-     Üretim teknolojilerinin kolayca değiştiremezler, üretim geliştirme ve çeşitlendirme imkanları yoktur.

 

3-     Küçük işetmelerin başında bulunanlar ve çalışanlar genellikle iyi bir eğitim görmeyip, tecrübeye ve görgüye dayanarak yetişmiş kişilerdir. Uzman personel çalıştırma imkanları hemen hemen yoktur.

 

Cüce İşletmeler

Bir işçinin günlük çalışmasının tamamını kendisine ayırmayacak kadar küçük olan işletmelere “Cüce İşletme” denir. Cüce işletmelerin faaliyetleri sonucu elde edilen gelir ile aile birimini geçindirmek yetersiz dahi olsa, ekonomi içinde yer sahibidir ve hizmetlerinden f